توکسوپلاسموز نام یک بیماری مشترک بین انسان و دام است که عامل آن یک انگل تک سلولی به نام توکسوپلاسما گندی می باشد. اما ارتباط این بیماری با گربه و انسان چیست و چه مقدار واقعیت دارد ؟

 Toxoplasma gondii

شیوه تکامل و آلودگی انگل در میزبان ها

مرحله اول

میزبان اصلی این انگل گربه ها هستند که در صورت آلوده شدن به توکسوپلاسما گندی در روده آن ها تعداد بسیار زیادی تخم تولید می کند. این تخم ها همراه با مدفوع دفع و بعد از مدت ۱-۵ روز بر اساس دما و دیگر شرایط محیطی به فرم قابل انتقال به انسان و دیگر حیوانات تبدیل می شوند.

مرحله دوم

به عنوان میزبان واسط در صورتی که انسان و دیگر حیوانات مثل گوسفند و بز یا پرندگان به این فرم آلوده شوند انگل وارد سلول روده آن ها شده و به سرعت تکثیر می شود.در فاز بعدی این انگل وارد مرحله خارج روده ای و وارد خون می شود. در این مرحله انگل درون سلول های خونی مثل لنفوسیت ها تولید مثل می کند ، به اندازه ای که غشای سلول پاره می شود.

پس از چند روز این انگل توسط سیستم گردش خون وارد بافت ها ، ارگان ها و  اندام های مختلف مثل مغز ، قلب ، ریه ، عضلات ، چشم و … می شود.

در افرادی که سیستم ایمنی قوی دارند این انگل در این اندام ها به فرم کیست در می آید و محدود و غیرفعال می شود اما در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند این کیست دوباره فعال شده و انگل ها وارد خون می شوند و تمام این مراحل دوباره اتفاق می افتد.

شیوه انتقال

گربه : 

از طریق خوردن گوشت آلوده به کیست به صورت خام یا نیم پخته می تواند آلوده شود.

انسان : 

1- غذایی : یکی از راه ها خوردن گوشت نیم پز یا نپخته حیوانات واسط اهلی و وحشی آلوده به انگل است. حتی از راه  خوردن شیر آلوده می تواند آلوده شود. مصرف سبزیجات آلوده

2- بهداشتی : فردی که با گل کاری و خاک در  ارتباط است و دست آلوده اش را به دهانش بزند یا ماده ی غذایی را با دست آلوده مصرف کند.

3- از طریق انتقال خون و پیوند اعضا

4- از راه مادر به جنین

چرخه انتقال انگل

علائم بیماری در انسان

بیشتر بیماری در افرادی که سیستم ایمنی سالمی دارند علائمی ندارد. معمولا این کیست localize می شود و سیستم ایمنی می تواند با آن مقابله کند و حتی امکان دارد فرد متوجه آن هم نشود.البته به جز  توکسوپلاسموز چشمی یعنی اگر کیست در چشم فرد (حتی با ایمنی مناسب) تشکیل شود ،مشکلات چشمی ایجاد می شود.

کیست در قسمت شبکیه-یک لکه ی زردی مشاهده می شود که اطرافش پرخون است.

افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند انگل reactive می شود یعنی مجددا فعال شده و عود می کند و باعث ایجاد انسفالوپتی ، التهاب کبد و... (بسته به محل قرار گیری) می شود. در نهایت این عفونت به صورت فعال است زیرا سیستم ایمنی بدن نمی تواند این انگل را به حالت کیست در بیاورد. در افرادی که پیوند عضو انجام داده اند و سیستم ایمنی شان با دارو ضعیف شده معمولا عضو پیوندی درگیر شده و باعث رد شدن پیوند می گردد.

توکسوپلاسموز در زنان باردار :

ازسه ماه قبل از دوره ی بارداری و در تمام طول بارداری در صورتی که مادر آلوده شود، قابل انتقال به جنین هم می باشد. اگر مادر در سه ماهه ی اول آلوده شود، احتمال انتقال این انگل از جفت به جنین کم است ولی در صورت انتقال، عوارض بسیار بدی در جنین مثل سقط ،مرده زایی ، microcephaly،hydrocephaly ، مشکالت چشمی ، مشکالت قلبی و مغزی، مشکالت شنوایی و بینایی دارد و معمولا این بچه ها عمر کمی دارند. اگر مادر در سه ماهه ی دوم یا سوم مبتلا گردد ، احتمال انتقال از جفت به جنین زیاد است ولی عوارض کمتری ایجاد می کند و غالبا این علائم به صورت توکسوپلاسموز چشمی است.

علائم بیماری در گربه

علائم با توجه سیستم ایمنی گربه ، حجم انگل و ارگان آسیب دیده متفاوت است. در گربه های جوان و نقص در سیستم ایمنی تب ، اسهال ، سرفه ، زردی ، تشنج ، سختی در تنفس و در نهایت مرگ را داریم.

در گربه های بالغ معمولا علائمی دیده نمی شود.


راه های پیشگیری و کنترل

بهداشت به خصوص بهداشت مواد غذایی بسیار مهم است.

افراد خصوصا خانم های حامله با گربه خیابانی در ارتباط نباشند و اگر گربه به صورت پت وجود دارد نباید اجازه دهیم که از خانه خارج گردد و حتما باید داخل خانه بمانند و غذاهایی که برای آنها آماده می کنیم پخته شده باشد. خاکشان را که در داخلش مدفوع کرده اند روزانه عوض شود و ترجیحا یک نفر دیگر به جز فرد حامله خاک را عوض کند. بستر گربه هفته ایی دوبار با آبجوش یا بخارشور تمیز و ضدعفونی شود. معمولا ضدعفونی کننده های متداول این انگل را از بین نمی برند. درنهایت بهتر است تا جایی که امکان دارد گربه با خانم باردار در ارتباط نباشد. درصورتی که با خاک و گل کاری در ارتباط هستید حتما باید دستتان را بشویید.

در مورد مواد غذایی : شیر باید کاملا پاستوریزه شده باشد. بعد از اینکه به گوشت دست میزنیم به خصوص گوشت گوسفند و بز حتما دستمان را بشوریم .بهتر است که خانم های باردار با دستکش به گوشت دست بزنند و سپس حتما دستشان را بشورند. میوه ها و سبزی ها باید کاملا شست و شو و ضدعفونی شوند. گوشت مصرفی باید کاملا پخته شده باشد.به خصوص در دوران بارداری این موضوع خیلی مهم است که گوشت باید کاملا پخته شده باشد و صورتی کمرنگ نباشد.(علاوه بر این انگل انواع دیگری از انگل ها وجود دارد که با گوشت خام منتقل  میشوند)

زمانی که حیوان ضد انگل دریافت میکند معمولا مشکلی ندارد اما هیچ درمان تایید شده ایی وجود ندارد که این انگل را کاملا از  بدن سگ و گربه پاک کند پس اگر گربه از قبل آلوده باشد امکان دارد در یک زمان هایی این انگل را shed کند به خصوص بچه  گربه ها این انگل را بیشتر دفع می کنند و گربه های مسن این انگل را کمتر دفع میکنند پس به طور کلی باید احتیاط لازم انجام شود.

گربه با سیستم ایمنی مناسب درصورت آلوده شدن به این انگل فقط یک دوره تخم دفع می کند و سیستم ایمنی ،انگل را بعد از آن متوقف می کند.

سخن پایانی : 

همانطور که آگاه شدید راه های بسیاری برای آلوده شدن به این انگل وجود دارد و صرف داشتن/عدم داشتن گربه نمی تواند تضمین کند که شما مبتلا به این بیماری می شوید یا خیر. احتمال آلودگی در صورت گاز گرفتگی یا خراش توسط پنجه گربه بسیار پایین است همچنین در صورت دست زدن به گربه خیابانی نیز احتمال انتقال نزدیک به صفر است زیرا انگل را روی موی خود حمل نمی کنند. گربه های خانگی که بیرون نمی روند ، شکار نمی کنند و یا گوشت خام یا نیم پز نمی خورند بسیار بعید است که آلوده به انگل شوند. در واقع احتمال آلودگی به انگل به دلیل عدم رعایت بهداشت و پخت کامل گوشت از احتمال آلودگی به دلیل دست زدن به مدفوع گربه بیشتر است.


سپاس از همراهی

دکتر عرفان ترکمانی